Jest szansa na dalszą renaturyzację rzeki Białej w Białymstoku. Wody Polskie umieściły ją w “Krajowym programie renaturyzacji wód powierzchniowych”, a zgłosił ją do niego Instytut Działań Miejskich.
24 września obchodziliśmy Światowy Dzień Rzek ustanowiony w 2005 roku w celu uświadamiania znaczenia rzek dla przyrody i człowieka oraz promowania konieczności ich ochrony. Polskie rzeki, pomimo tego, że są jednymi z mniej przekształconych w Europie, jak wiele innych stały się w przeszłości ofiarą ludzkich błędów. Regulowanie, betonowanie i prostowanie koryt, a także meliorowanie dolin na potrzeby rolnictwa, doprowadziły do pogorszenia stanu rzecznych ekosystemów. Zabiegi w założeniu przeciwdziałające powodziom przynoszą skutki przeciwne – zwiększają ryzyko ich wystąpienia. W Białymstoku po każdym większym opadzie uregulowana i w dużej części wybetonowana rzeka Biała bardzo szybko wzbiera i wylewa na ulice miasta. Regulacja rzek zmniejszając naturalną retencję, nasila też zjawisko susz, które występują w ostatnich latach naprzemiennie z deszczami nawalnymi.
Przeciwdziałać tym zjawiskom może renaturyzacja – przywracanie rzekom naturalnego charakteru. Nieuregulowana rzeka poza tym, że lepiej chroni nas przed podtopieniami i suszą, jest też bardziej atrakcyjna krajobrazowo, ma zdolność oczyszczania się i sprzyja bioróżnorodności. Działania renaturyzacyjne są jednak trudne i kosztowne, m.in. ze względu na duże rozdrobnienie prywatnych gruntów w dolinach rzek. Pionierskie w skali kraju prace objęły w ostatnim czasie dolinę Narewki na Polanie Białowieskiej, a także fragment doliny rzeki Białej w Białymstoku, któremu przywrócono naturalny charakter staraniem Miasta. Obecnie pojawia się szansa na zapewnienie finansowania i kontynuację renaturyzacji białostockiej rzeki. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie objęły rzekę Białą “Krajowym programem renaturyzacji wód powierzchniowych”.
Trochę historii. W styczniu 2020 roku, firma Multiconsult Polska finalizowała swoje prace nad dokumentem “Krajowy program renaturyzacji wód powierzchniowych”, prowadzone na zlecenie Wód Polskich. Zadanie to realizowane było w ramach projektu nr POIS.02.01.00-00.0016/16 pn.: “Opracowanie II aktualizacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy wraz z dokumentami planistycznymi stanowiącymi podstawę do ich opracowania”. Współfinansowała go Unia Europejska ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Prace prowadzone były w kilku etapach i obejmowały przegląd dobrych praktyk oraz spotkania warsztatowe. W końcówce realizacji zadania utworzony został ogólnodostępny portal mapowy, który umożliwiał zgłaszanie obszarów priorytetowych – polskich rzek, ich problemów oraz działań naprawczych. Dokonując zgłoszenia należało jednocześnie wskazać konkretne działania renaturyzacyjne z opracowanego wcześniej w ramach projektu i liczącego 50 pozycji katalogu.
Instytut Działań Miejskich we współpracy z dr inż. Danem Wołkowyckim z Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej – autorem książki „Szata roślinna Białegostoku”, zgłosił do renaturyzacji trzy białostockie rzeki: Dolistówkę, Bażantarkę i oczywiście Białą. W stosunku do nich Instytut wskazał m.in. potrzebę następujących działań: U1 – Zaniechanie, ograniczenia lub modyfikacji wykaszania roślin z brzegów , T2 – Kształtowania nowego lub odtwarzanie dawnego koryta o postaci optymalnej ekologicznie, Z1 – Renaturyzacji mokradeł w zlewni, P4 – Pozyskania gruntów oraz P6 – ustanowienia określonych zakazów (np. zabudowy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego). Mają one na celu poprawę wskaźników hydromorfologicznych i osiągnięcie co najmniej dobrego stanu/potencjału wód. Cały katalog zalecanych przez nas działań można pobrać stąd. Poza rzekami białostockimi, odnotowano ponad 3 tys. innych wskazań w całym kraju.
28 lutego realizacja projektu została zakończona, a w celu wsparcia jednostek Wód Polskich w jego wdrażaniu opracowano „Podręcznik dobrych praktyk renaturyzacji wód powierzchniowych” – kompendium wiedzy nt. renaturyzacji rzek, jezior, wód przejściowych i przybrzeżnych. Został on udostępniony do pobrania na stronie Wód Polskich, jednak w celu otrzymania “Krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych” Instytut musiał złożyć wniosek o udostępnienie informacji o środowisku, co uczynił 29 maja i tego samego dnia otrzymał wnioskowany dokument. W wyniku analizy jego treści okazało się, że jako jeden z obszarów priorytetowych, ujęta została zgłoszona przez Instytut Działań Miejskich rzeka Biała. Poza nią wytypowano jeszcze 16 innych, wśród nich znajdują się np. Ina od źródeł do Stobnicy, Dunajec od Dzianiskiego Potoku do Białego Dunajca, Wda do jez. Wdzydze, Flinta czy Rudawa.
Czy w takim razie można już mówić o sukcesie? W dokumencie zawarta jest informacja, że “Celem krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych (KPRWP) jest opracowanie wykazu Obszarów Priorytetowych (OP)1, w których, biorąc pod uwagę uwarunkowania środowiskowe i ekonomiczne, działania renaturyzacyjne będą prowadzone w pierwszej kolejności […] dokument ten należy traktować jako dokument wskazujący kierunki działań, jakie należy podjąć w poszczególnych aJCWP w celu osiągniecia celów środowiskowych.”. Instytut zwrócił się więc 21 lipca do Wód Polskich z pytaniem: kiedy i jakich działań renaturyzacyjnych bądź poprzedzających renaturyzację można spodziewać się wobec rzeki Białej? Odpowiedź zawierała informację, że finalne decyzje w zakresie planowanych do realizacji działań renaturyzacyjnych oraz harmonogramu ich wdrażania zostaną podjęte na etapie opracowywania drugiej aktualizacji planów gospodarowania wodami (II aPGW) i zawartego w nich programu działań. Zostaną one poddane półrocznym konsultacjom społecznym, które rozpoczną się w IV kwartale 2020 roku., czyli już niedługo.
W wywiadzie z panią Iloną Biedroń – kierowniczką projektu z ramienia firmy Multiconsult Polska, znajdziemy też stwierdzenie, że “Z pragmatycznego punktu widzenia Obszary Priorytetowe mogą być traktowane jako obszary pilotażowe. Uwzględniają maksymalne zróżnicowanie działań renaturyzacyjnych, aby stworzyć bazę wiedzy i doświadczeń do wdrażania działań renaturyzacyjnych w skali kraju, które ukazują cały wachlarz możliwości ich realizacji. Wśród nich mamy: 17 JCWP rzecznych, 5 JCWP jeziornych i po jednym przypadku dla wód przejściowych i przybrzeżnych oraz zbiornika zaporowego. Obszary Priorytetowe wyznaczono w każdym regionalnym zarządzie gospodarki wodnej. […] Oszacowaliśmy, że wdrożenie KPRWP to ok. 3,5 mld zł, czyli średnio 1 mln zł na jedną jednolitą część wód. Są to koszty samych prac, nie uwzględniają np. projektowania czy wykupu gruntów.”.
Jak widać, gra jest warta świeczki. Jak wspomnieliśmy na początku, renaturyzacja nie byłaby działaniem nowym w naszym mieście. W dolinie Białej na odcinku od ul. Miłosza do ul. Pod Krzywą, odtworzono starorzecze, zasypano proste odcinki doprowadzając do meandryzacji rzeki i zbudowano dwa oczka wodne. W Białymstoku nie rozbiera się także tam bobrowych i zatorów w ciekach wodnych, umożliwiając powstanie naturalnych rozlewisk. Nadal jednak wykaszane są brzegi wszystkich rzek, nawet na zrenaturyzowanym odcinku, jak i w innych miejscach położonych z dala od zwartej zabudowy. Przyśpiesza to spływ wód i przyczyniać się może do podtapiania obszarów położonych niżej. Idealnym byłoby połączenie renaturyzacji z budową obiecywanych od lat bulwarów nad Białą na jej centralnym odcinku. Władze miasta rozkładają ręce wskazując na znaczne uszczuplenie finansów miasta w związku z rządową reformą podatku PIT, co sugeruje, że mieszkańcy będą musieli poczekać. Jednak sfinansować można to z innych źródeł i warto by władze Białegostoku zainteresowały się tym tematem. Renaturyzacja “Białki” została zapisana w oficjalnym programie Wód Polskich, więc temat bynajmniej nie jest patykiem na wodzie pisany.
kontakt@instytutdzialan.pl
